رقابت برای منابع محیطی و ترمیم عملکرد در آفتابگردان

آرایش کاشت بر خصوصیات رشدی و عملکرد آفتابگردان از طریق تغییر در فضای رشد هر بوته تأثیر می گذارد. ازآنجایی که هیچ گاه صد در صد بذرهای کاشته شده سبز نمی شوند، این سوال وجود دارد که تا چه اندازه ممکن است فاصله بوته را بدون افزایش شدید در رقابت کاهش داد وتا چه حد بوته های مجاور بوته های سبز نشده، ممکن است کاهش عملکرد ناشی از بوته از دست رفته را جبران نمایند. لذا به منظور پاسخ به این سوال، مطالعه ای در سال زراعی 86-1385 در مزرعـه تحقیقاتی دانشکـده کشاورزی دانشگـاه صنعتی اصفهان واقـع در لورک نجف آباد انجام گـرفت. آزمـایش با آرایـش کرت هـای یکبـار خرد شده در قـالب بلوک های کامل تصـادفی با سـه تکـرار با استفـاده از هیبریـد هـای سان 36 اجـرا گردیـد. فاصله ردیـف کاشت (60 و 75 سانتی متـر) به عنـوان فاکتور اصلی و فاصله بـوته در روی ردیف کاشت (12، 14، 16 و 18 سانتی متر) بدون بوته از دست رفته به عنوان فاکتور فرعی منظور گردیدند. هم چنین، برای هر فاصله بوته در روی ردیف کاشت، رشد و عملکرد بوته ها در سه حالت شامل تراکم کامل، بوته های مجاور یک بوته از دست رفته و بوته های مجاور دو بوته از دست رفته با آرایش کرت های یکبار خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار ارزیابی شدند. در این مورد نیز، فاصله ردیف کاشت به عنوان فاکتور اصلی و حالت بوته به عنوان فاکتور فرعی منظور گردیدند. در حالت بوته های کامل، اثر فاصله ردیف کاشت و فاصله بوته بر هر یک از مراحل نموی معنی دار نبود و فقط تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیک در فاصله بوته 12 سانتی متر به طور معنی داری کاهش نشان داد. ارتفاع بوته، قطر ساقه، وزن خشک ساقه، برگ، بقایای طبق، قطر طبق، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک با افزایش فاصله ردیـف کاشت، به طور معنی داری افزایش یافت. درصد روغن و عملکرد روغن نیز با افزایش فاصله ردیف افزایش یافت، ولی شاخص برداشت به طور معنی داری کاهش یافت. قطر ساقه، وزن خشک ساقه، برگ، بقایای طبق، قطر طبق، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت با کاهش فاصله بوته از 18 به 12 سانتی متر به طور معنی داری کاهش یـافت. همچنین درصد روغـن و عملکـرد روغـن نیز با کاهش فاصله بوته کاهش یافت، ولی ارتفـاع گیاهـان به طور معنـی داری افزایش یافت. در حالت بوته های از دست رفته و در کلیه فاصله های بوته، با افزایش فاصله ردیف کاشت، عملکرد دانه افزایش یافت که این افزایش تنها در فاصله بوته 18 سانتی متر معنی دار بود. با افزایش فاصله بوته به دلیل وجود بوته های از دست رفته در روی ردیف کاشت در کلیه فاصله های بوته، قطر ساقه، وزن خشک ساقه، برگ، بقایای طبق، قطر طبق، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک به طور معنی داری افزایش یافت. شاخص برداشت فقط در فاصله بوته 12 سانتی-متر با افزایش فاصله بوته از 12 و 24 سانتی متر به 36 سانتی متر افزایش معنی داری یافت. درصد روغن و عملکرد روغن نیز با افزایش فاصله بوته در روی ردیف کاشت در هر چهار فاصله بوته افزایش یافت. ارتفاع بوته واکنش های متفاوتی نشان داد. بر اساس نتایج این مطالعه، چنانچه ساختمان و نفوذپذیری خاک مزرعه مطلوب باشد، ترکیب فاصله ردیف کاشت 60 سانتی متر و فاصله بوته در روی ردیف کاشت 14 سانتی متر برای حصول حداکثر عملکرد قابل توصیه می باشد. اما با توجه به مشاهدات مزرعه ای از نظر میزان خوابیدگی و سایر خصوصیات رشدی و نیاز آفتابگـردان به خاک نفوذ پذیر، در شرایطی مشابه با مطالعه حاضر که ساختمان و تراکم خاک مساله ساز است، ممکن است فاصله بوته در روی ردیف کاشت 18 سانتی متر با فاصله ردیف کاشت 75 سانتی متر برای کاشت آفتابگردان مناسب تر باشد.